Rusya Federasyonu’nun en uzun süre bakanlık yapan ismi Sergey Şoygu, kimi uzmanlarca Putin’in vârisi olarak görülüyor. Anketlere göre Rus halkının Devlet Başkanı’ndan sonra en sevdiği politikacı olan Şoygu, Türkiye’de genelde “Türk kökenli savunma bakanı” olarak tanınıyor ve tanıtılıyor. Orgeneral rütbesi ve ekonomi doktorası bulunan Bakan, 1994’ten bu yana Çeçenistan, Gürcistan, Ukrayna ve Suriye’deki krizlerde ustalıkla görev aldı ve ülkenin militarizasyon sürecinde önemli rol oynadı.
Sergey Kujugetoviç Şoygu (Tıva dilinde “Sergey Kujuget oglu Şoygu”), 21 Mayıs 1955’te Sibirya’nın doğusundaki Tıva Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nde doğdu. Babası Kujuget Sereyeviç, Türk dilli halklardan biri olan Tıvalara mensup Pravda’nın editörlüğünü de yapmış bir gazeteci, yazar ve Komünist Parti görevlisiydi. Annesi Aleksandra Yakovlevna ise Rus kökenli bir zooteknisyen ve Tıva ÖSSC’nin parlamentosunda vekildi. Şoygu isminin hikâyesi ise ilginç: Sergey’in babası doğduğunda nüfus müdürü, isim ve soyismi sehven yer değiştirip “Şoygu”yu soyad olarak kaydetmiş ve aile ismi böyle kalmış. [1] Çoğunlukla Budist olan Tıvaların aksine, Sergey Şoygu, annesinin etkisiyle 5 yaşında Ortodoks kilisesinde vaftiz edilmiş. [2] Şoygu, küçükken “şaytan” (şeytan) lakabıyla çağrıldığını söylüyor.
Sergey’in babası doğduğunda nüfus müdürü, isim ve soyismi sehven yer değiştirip “Şoygu”yu soyad olarak kaydetmiş ve aile ismi böyle kalmış.
1977’de Krasnoyarsk Politeknik Enstitüsü’nden mühendis olarak mezun olan Şoygu, SSCB’nin yıkıldığı tarihe kadar Sibirya’da inşaat sektöründen Komünist Parti ve Komsomol’a (Sovyetler Birliği gençlik yapılanması) pek çok alanda görev yaptı. 1990’da Moskova’ya gitti ve Rusya Federasyonu Devlet Mimarlık Şeflik Yardımcılığı ve Yapı-İnşaat Komisyonu Görevlisi olarak atandı. Bu tarihe kadarki dönemi “hayatının en iyi çağı” [2] olarak adlandıran Şoygu, 1991’de Kurtarıcı Kolordu Başkanlığı’na getirildi. 1994’te Olağanüstü Haller Bakanı oldu. [3] 2012’ye dek bu görevde kaldı ve bu süre içinde terör saldırılarından sel ve deprem felaketlerine, oynadığı rollerle Rusların gözünde önemli bir figür hâlinde geldi. 1999’da “Kahramanlık Madalyası” ile ödüllendirildi.
“Rusya’nın ilk Türk kökenli bakanı”
Türkiye’de Rus ajansları tarafından “Türklük” yönüne vurgu yapılan Şoygu, aynı zamanda Rusya’nın Tıva kökenli ilk bakanı. 1993’te Boris Yeltsin’in iktidarı elinde tutmasına katkı sağlayarak önce Yeltsin’in yakın halkasında dahil oldu; sonra da Putin’in gücü ele geçirmesiyle yeni devlet başkanının. 2000 yılında 5 ay (Ocak-Mayıs) Başbakan Yardımcılığı, 2012’de 7 ay Moskova Oblastı Valiliği (Mayıs-Kasım) yaptı [4] ve böylece en yüksek siyasî makamlarda bulundu. Putin’le Dmitriy Medvedev’in devlet başkanlığı ve başbakanlığı tekrar takas ettiği 2012 yılında, uzun süredir Savunma Bakanlığı makamında bulunan Anatoliy Serdyukov’un yerine atandı. Putin’le yakınlaşmasının miladı sayılabilecek bu tarih, kimi uzmanlarca eski Savunma Bakanı’nın dahil olduğu iktidardaki “Petersburg grubu”nun gücünü kırmaya yönelikti. Nitekim Şoygu, o tarihe dek “tarafsız bir figür” olarak biliniyordu. [5]
Bugün “Çar’ın hizmetkârı, askerlerin babası” olarak adlandırılan Şoygu, kısa süre içinde yetkinliğini kanıtladı, Rusya’nın dahil olduğu tüm krizlerde ön plandaydı.
Bugün “Çar’ın hizmetkârı, askerlerin babası” [6] olarak adlandırılan Şoygu, kısa süre içinde yetkinliğini kanıtladı. 2003’te Rus Ordusu’ndaki ikinci en yüksek rütbeye atanan [7] Şoygu, Rusya’nın dahil olduğu tüm krizlerde ön plandaydı. 2010’lara dek SSCB ve Rusya’daki tüm çatışmalara tanık olmuş ve askerin ihtiyaçlarını yakından görmüştü. 2014’te Rusya’nın Vietnam, Küba, Nikaragua, Seyşeller ve Singapur’da askerî üs bulundurabilmesinin önünü açtı ve Rusya’nın Arktik’teki çıkarlarını korumak için burada birlikler meydana getirdi. [8] Doğu Ukrayna’daki ayrılıkçı gruplara yardım etmekle suçlanan Şoygu, 2015’te Rusya’nın Suriye İç Savaşı’nın seyrini değiştiren politikalarının altında imzası bulunan isimdi. 21 Ocak 2020’de yeni Başbakan Mihail Mişustin’in kabinesinde makamını korudu. Şoygu, kamuoyu anketlerinde yıllar boyunca üst üste en çok takdir gören bakan seçildi. [9]
Militarizasyon siyasetinin arkasındaki kişi
2008’deki Gürcistan Savaşı’nda Rus Ordusu’nun zayıflıklarının ortaya çıkmasıyla birlikte eski Savunma Bakanı Serdyukov, bir dizi reforma girişmişti. Şoygu döneminde bu reformlar artarak devam etti. Fakat bu dönem aynı zamanda yoğun bir militarizm ve militarizasyon sürecinin de başlangıcı oldu. Daha 2009 yılında SSCB’nin “Büyük Vatanseverlik Savaşı”ndaki (II. Dünya Savaşı) zaferini reddedenlere cezaî yaptırımda bulunulmasını önermişti Şoygu. [10] Askerî kışlalarda her sabah Rus Millî Marşı’nın çalınmasından Ordu’da okutulması zorunlu eserlerin arasında hamasî eserlerin alınmasına pek çok karar onun döneminde alındı. Ayrıca 2015’te düzenlenen Zafer Günü Geçit Töreni’nde (9 Mayıs) tarihe ilk defa haç çıkaran Bakan olarak geçti. Din ile milliyetçiliğin füzyona uğratıldığı Rus siyasetinde, geç vaftiz edilmiş ve “yarı Rus” kökenli bir siyasetçinin bu hareketi yapmasının sembolik yönü çok ağırdı. O tarihten beri de bu hareket, her törende tekrarlandı.
Tüm bu yaldızlı görüntüsüne rağmen Savunma Bakanlığı süresinde yalnız bir kez röportaj verdi ve Putin’le iyi bir ikili izlenimi verdi.
26 yıl boyunca Rusya’nın en kritik iki bakanlığında bulunan bu kişi, hâliyle pek çok krizle ve bu krizlerden elde edilen zaferle özdeşleşti. Türkiye’yle 2015’te yaşanan uçak krizinde, Ankara’nın eyleminin planlı bir provokasyon olduğunu dile getirenlerden biriydi. [11] Ayrıca Lazkiye’ye S-400’lerin yerleştirilmesinde rol oynamıştı. Türkiye’yle ilişkiler düzeldikten sonra mevkidaşı Hulusi Akar’la defalarca bir araya geldi. Tüm bu yaldızlı görüntüsüne rağmen Savunma Bakanlığı süresinde yalnız bir kez röportaj verdi ve Putin’le iyi bir ikili izlenimi verdi.
Şoygu, Putin’in vârisi mi?
Batılıların Rusya ile ilgili en çok sorduğu soru, Putin bir gün görevinden ayrıldıktan sonra yerine kimin geleceği. Bugüne dek İngiliz Economist dergisinden Moscow Times gazetesine pek çok basın kuruluşu Şoygu’yu “Putin’in vârisi” olarak tanımladı. [12] “Sadakat” kelimesiyle özdeşleşen ve Putin’in arkasında kalmaya gayret eden Şoygu, 20 yıldır Rusya’yı yöneten adamın en yakın çevresinde bulunuyor. Hatta aralarında bir nevi dostluk ilişkisi gelişti. Vladimir Putin, Ekim 2019’da doğum gününde tatil yapmak ve dinlenmek için Sibirya taygalarını seçtiğinde yanında sadece Şoygu vardı. [13] Keza 2013’te ve 2017’de bu ikili, Şoygu’nun anavatanı olan Tıva’ya gitmiş, bir yurtta konaklayıp avlanmışlardı. [14] Rusya’nın başındaki bu iki adamı birleştiren bir başka husus da doğa ve balıkçılık sevgileri.
Rus siyasî analisti Stanislav Belkovsky, “Soyadı Rusça olmayan birisi Kremlin’de oturamaz” diyor.
Fakat herkesin Şoygu’nun Putin’in yerini alacağını düşündüğü söylenemez. Bir kapalı kutu olan Putin, bugüne dek “Putin sonrası Rusya” hakkında hiç konuşmadığı gibi, 2013’te kendisine Şoygu’yu vârisi olarak düşünüp düşünmediği sorulduğunda “Yerime gelecek kişiyi Rusya halkı seçecek” cevabını vermişti. Aynı şekilde ketum olan Şoygu’nun neler planladığı, geleceğe dair fikrinin ne olduğu bilinmiyor. Rus siyasî analisti Stanislav Belkovsky de Şoygu’nun kökenine vurgu yaparak asla Rusya’nın başına gelemeyeceğini söylüyor. “Sovyetlerin aksine Rusya bir ulus devlet, soyadı Rusça olmayan bir kişi Kremlin’de oturamaz” diyor.
Şoygu’nun isminin karıştığı skandallar
Rusya’nın siyasal eliti gündeme gelince yolsuzluk iddialarının da ardı arkası kesilmiyor. Şoygu’nun 2011’deki varlığı 4.94 milyon ruble iken eşininki 78.07 milyon rubleydi. Savunma Bakanı’nın güncel verilere göre 83.02 milyon ruble değerinde varlığı [15] ve yıllık 11 milyon rublelik maaşı var. [16] Şoygu’ya, maaş gelirine karşın Moskova’da 16 milyon dolar değerinde bir eve sahip olması sorulduğunda, evin, küçük kızı Kseniya’ya ait olduğunu söylemişti. Fakat mevzubahis evin 2009’dan beri kızının üstünde olduğu ve Kseniya’nın bu tarihte sadece 18 yaşında olduğu biliniyor. [17]
Şoygu ayrıca Savunma Bakanlığı’yla iyice yakınlaşan savunma sanayii kompleksinin yöneticileriyle de oldukça yakın ilişkilere sahip. Servetinin katlanmasının yanı sıra, makamında gayet güçlü konuma gelmesinde bu ilişkilerin rolü bugün tartışma konusu. Bunun yanı sıra Bakan, kadınların ordudaki rollerini azaltma çabalarıyla biliniyor. “Onlar anne olacaklar!” söyleminin günden güne yükseldiği Savunma Bakanlığı, feminist aktivistler tarafından 2018’de dava edilmişti. [18]
Futbol hayranı, ressam, 9 dil konuşan koleksiyoner
Şoygu’nun Japonca, Mandarince, İngilizce ve farklı Türk dilleri başta olmak üzere 9 dil bildiği söyleniyor. [19] Müzik dinlemeyi seven, gitar çalan Şoygu’nun sevdiği sanatçılar arasında keman virtüözü Vanessa-Mae yer alıyor. Sulu boya çiziyor ve ahşap işçiliğiyle uğraşıyor. Çar I. Petro dönemini ve 1812-1825 arası Rusya tarihini okumaktan keyif alıyor. Futbol oynamaktan ve ata binmekten hoşlanan Bakan’ın favori futbol takımı Spartak Moskova, hokey takımı ise CSKA Moskova. Şoygu’nun ayrıca değerinin 40 milyon dolar olduğu ifade edilen Hint, Çin ve Japon kılıçlarıyla hançerlerinden oluşan bir koleksiyonu var. Et, balık ve kırmızı şarapla besleniyor, sigara içiyor fakat doğa sporlarıyla meşgul oluyor. 2009 Kasım’da beri Rus Coğrafya Topluluğu’nun Başkanı. Ayrıca 1996’da Devlet Olağanüstü Hâl Tahmin Bölümü’nün teşkilatı üzerine yazdığı tez ile ekonomi doktorası sahibi. [20]
Değerinin 40 milyon dolar olduğu ifade edilen Hint, Çin ve Japon kılıçlarıyla hançerlerinden oluşan bir koleksiyonu var.
Şoygu’nun, İrina Aleksandrovna ile ilk evliliğinden Yuliya (d. 1977) ve Kseniya (d. 1991) isimli iki kızı var. İlk eşi bugün bir turizm şirketinin başında. Büyük kızı bugün Olağanüstü Hâller Bakanlığı’nda çalışıyor, küçük kızı Kseniya ise ekonomi mezunu ve dizilerde küçük roller alıyor.
[1] https://tr.sputniknews.com/foto/201505211015596406/
[2] https://echo.msk.ru/programs/korzun/509322-echo/
[3] 2020 yılı itibariyle Rusya Federasyonu’nda en uzun süre bakanlık yapan isim Sergey Şoygu.
[4] https://eng.mil.ru/en/management/minister.htm?id=11445111@SD_Employee
[5] https://www.gazeta.ru/politics/2012/12/29_a_4911809.shtml
[6] Romantik Rus şair Mihail Lermontov’un (1814-1841) bir şiirinden.
[7] Şoygu, Politeknik’ten mezun olunca askerîyeye girmişti. 7 Mayıs 2003’te “Orgenerallik” (general armii) rütbesine yükseltildi. Rusya’daki en yüksek askerî rütbe “Rusya Federasyonu Mareşali” (marşal Rossiyskoy Federatsii)’dir. http://kremlin.ru/acts/bank/19510
[8] https://jamestown.org/program/russias-defense-minister-sergei-shoigu-survives-government-reshuffle/
[9] Şoygu’yu ikinci sırada Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov takip ediyor. https://aif.ru/politics/russia/samymi_populyarnymi_ministrami_v_rossii_stali_shoygu_i_lavrov_opros
[10] http://ria.ru/politics/20090224/163016713.html
[11] https://www.spectator.co.uk/article/silent-strongman-sergey-shoigu-is-the-real-force-behind-russia-s-military-aggression
[12] https://www.economist.com/europe/2015/11/07/master-of-emergencies
https://www.themoscowtimes.com/2015/05/21/shoigu-at-60-the-man-who-would-be-russias-king-a46771
[13] https://www.youtube.com/watch?v=ytYX2NvTc2Y
[14] https://www.youtube.com/watch?v=ZxrBmYVa52c
https://www.youtube.com/watch?v=lfxwa5rn-UE&t=9s
[15] http://www.forbes.ru/profile/sergei-shoigu
[16] https://www.rbc.ru/politics/12/04/2019/5cb089f09a7947691a671406
[17] http://www.documentarytube.com/articles/who-is-sergey-shoigu-potential-heir-to-vladimir-putin
[18] https://www.samara.kp.ru/online/news/3212306/
[19] http://siberiantimes.com/other/others/news/n0677-rare-pictures-show-defence-minister-relaxing-with-one-of-his-many-hobbies/
[20] biographe.ru/politiki/sergey-shoigu/
Oğul Tuna
1995 yılında Adana’da doğdu. 2019’da Galatasaray Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden mezun oldu. Master eğitimini hâlen Fransa’da Lille Siyasal Çalışmalar Enstitüsü’nde (Sciences Po Lille) sürdürmektedir.
Siyasî tarih ve karşılaştırmalı siyaset çalışan Tuna Türkiye, İran ve Rusya üzerine yoğunlaşmaktadır.
