“Medved” Rusçada “ayı” demek. 2008’de Rusya Federasyonu’nun üçüncü cumhurbaşkanı seçilen, genç ve önceki iki lidere göre “daha sivil” sayılabilecek Medvedev’in “Rus ayısını” terbiye edebilecek bir liberal olduğu sanılıyordu. 1991’den bu yana kendisini yanından ayırmayan Putin’in tercihinde bu imaj rol oynamıştı. Fakat 2012’ye gelindiğinde, uluslararası camiada ve içeride hayal kırıklığı yaratan cumhurbaşkanlığının ardından Medvedev, Putin’den başbakanlık koltuğunu alıp 2020’nin başına dek makamını korudu. Medvedev’in geçmişi ve bugünü Rusya’da nepotik, kleptokratik ya da oligarşik gibi sıfatlarla taçlandırılan rejimi anlamak için önemli.
Dmitriy Anatolyeviç Medvedev, 14 Eylül 1965’te Leningrad’da (bugünkü St. Petersburg[1]) doğdu. Babası Anatoliy, Leningrad Teknoloji Enstitüsü’nde kimyager, annesi Yuliya ise dil bilimciydi. Dmitriy, orta sınıfa ait entelektüel bir ailenin tek çocuğuydu. Anne tarafından Yahudi olduğuna dair iddialar bulunuyor. Kendisi, inançlı ve mutlu yetiştirildiğini belirtiyor.[2] İlkokul öğretmeninin “Azimli bir çocuktu, tüm zamanını derslerine ayırırdı. Diğer çocuklarla nadiren oynardı, yaşından büyük görünürdü” dediği[3] Medvedev, gençliğini sokak temizliği, tarlalardan patates toplama gibi gönüllü işlerle geçirdi. Gençken hayalini kurduğu iki şey ise Pink Floyd’un “The Wall” albümü ve kot pantolonmuş.
1982’de Leningrad Devlet Üniversitesi hukuk fakültesine başlayan Medvedev, ilk gençlik yıllarından itibaren bugünkü eşi Svetlana Linnik ile aşk yaşamaya başlamıştı. Oldukça parlak bir öğrencilik geçiren Dmitriy Anatolyeviç, daha o yıllarda Konstantin Çuyçenko (şimdiki Adalet Bakanı), Nikolay Vinniçenko (Rusya Federasyonu Başsavcıvekili), Artur Parfençikov (Karelya Cumhuriyeti’nin Başkanı), Anton İvanov (2005-2014 arasında Yüksek Arbitraj Mahkemesi Başkanı) gibi isimlerle yakınlaşmaya başlamıştı.[4] Yine aynı dönemde Black Sabbath, Led Zeppelin ve Deep Purple gibi gruplara merak saldı.[5] 1986 yılında Sovyetler Birliği Komünist Parti üyesi oldu, 1990’da doktorasını tamamladı. 1999’a dek St. Petersburg Devlet Üniversitesi’nde medenî hukuk ve Roma hukuku dersleri verdi. Medvedev bir yandan fazlaca kâr eden bir pul ve kağıt şirketinin kurucusuydu. Bir yandan da Leningrad Kent Sovyeti (Konseyi) ve devamında St. Petersburg Belediye Başkanı olan Anatoliy Sobçak’ın yanında çalışıyordu. Sobçak’ın başında olduğu ekibin Dış İlişkiler Komitesi’nin başında ise Doğu Avrupa’dan dönen eski KGB’li Vladimir Putin bulunuyordu.
St. Petersburg Belediye Başkanı Anatoliy Sobçak’ın yanında çalışıyordu. Sobçak’ın başında olduğu ekibin Dış İlişkiler Komitesi’nin başında ise Doğu Avrupa’dan dönen eski KGB’li Vladimir Putin bulunuyordu.
Batman ve Robin, Putin ve Medvedev
Putin, 2007’de Medvedev’i cumhurbaşkanı adayı olarak öne çıkarırken “Onu 17 yıldır tanıyorum, sarsılmaz güven duyuyorum” demişti. The Guardian’ın “Batman ve Robin”e benzettiği[6] ikilinin tanışıklığı 1990’lı yılların başında St. Petersburg’da başladı. Bunda en büyük pay sahibi Anatoliy Sobçak’tı. Sobçak, Medvedev’in üniversiteden hocasıydı; demokratik yollarla seçilen ilk belediye başkanı, Rusya Federasyonu Anayasası’nın yazarlarından biri, Putin’in “akıl hocası” olarak adlandırdığı bu ismin 2000’de beklenmedik ve şüpheli ölümünün ardından Putin büyük üzüntü yaşamış, hatta pek sık göremeyeceğimiz bir şekilde gözyaşı dökmüştü.[7] Petersburg halkasına Sobçak’ın seçim kampanyası vesilesiyle dâhil oldu Medvedev. Dostu Vladimir Vladimiroviç ise 1996’da Kremlin’in basamaklarını tırmanmaya başladı; 1999 Ağustos’unda başbakan, 2000’de ise cumhurbaşkanı oldu. Putin, başkente Medvedev’i de aldı: Kasım 1999’dan itibaren Dmitriy Anatolyeviç de daha yavaş ama istikrarlı kariyer yürüyüşüne başladı.
Medvedev, Putin’in 2000’lerin başında yolsuzlukla mücadele adı altında o günün oligarklarıyla verdiği mücadelede önemli rol oynadı.
Haziran 2000’de Cumhurbaşkanlığı İdaresi’nin başına geçti, 2003’te Rusya Federasyonu Güvenlik Konseyi üyesi oldu. 2000-2008 yılları arasında Gazprom Yönetim Kurulu üyesiydi, 2002’de bu kurulun başına geçti. Putin’in 2000’lerin başında yolsuzlukla mücadele adı altında o günün oligarklarıyla verdiği mücadelede önemli rol oynadı; ayrıca Ukrayna ve Gürcistan gibi Rusya’nın sorunlu ilişkiler içinde olduğu eski Sovyet cumhuriyetleriyle gaz kartını oynama politikasının parçasıydı Medvedev. Uluslararası konjonktüre de bağlı olarak bu dönemde Gazprom gelirlerini kat be kat artırdı.
Medvedev’in, cumhurbaşkanlığı idaresinden sonraki görevi başbakan yardımcılığı oldu. 2005’te atandığı bu makamda “Öncelikli Ulusal Projeler”in yürütmesini üstlendi. Putin Rusyası’nın sağlık, barınma, tarım, eğitim gibi alanlarda ilerleme ve gelişmeyi hedeflediği bu projeler dizisi, toplumsal refahı artırmayı öngörüyordu. Bu adımla beraber Medvedev, televizyonda yer bulmaya başladı.[8] Medvedev, bir-iki yıl içinde Putin’den sonra ülke içinde en çok seyahat eden, halkla bir araya gelen siyasetçi olmuştu. Türkiye’ye tatile giden, yoga ve yüzme anılarını paylaşan, ev yaşamını sergileyen Dmitriy Anatolyeviç yeni orta sınıfın temsilcisi gibiydi. Putin, 10 Aralık 2007’de Medvedev’i halefi olarak tercih ettiğini açıkladığında pek çok kişi şaşkına dönse de bu sessiz ve vakur isim artık ülke çapında tanınıyordu.
Tandemokrasi ya da Rus usûlü “al gülüm, ver gülüm”
Medvedev, bir anda Batı medyasında büyük merak uyandırmıştı. Putin’in iki dönemlik yönetiminden sonra Rusya’nın başına geçtiğinde daha liberal, yüzü Batı’ya dönük bir reformcu olarak görülüyordu. Bir siloviki[9] ya da eski Komünist Parti üyesi değildi, sivil bir geçmişten geliyordu. Rus Ortodoks Kilisesi’nin ve önde gelen siyasî partilerin desteğini almıştı. Ayrıca Medvedev, aday gösterilmesinden sonraki ilk konuşmasında Putin’i başbakanlığa atayacağının altını çizmişti.[10] Dmitriy Anatolyeviç’in seçim sloganı “Özgürlük, tutsaklıktan yeğdir” idi.[11] İçerde ve dışarda tarafların büyük kısmını memnun eden bu aday, 2 Mart 2008’de yapılan seçimde %70.28 oy aldı. Böylece Rusya’nın 1917’den beri en genç (Kerenskiy başa geçtiğinde 36 yaşındaydı) devlet başkanı oldu. Araştırmalara göre bu oranın 3’te 2’si Putin’in desteği sayesinde elde edilmişti. Medvedev’e göre Rusya’nın ihtiyacı olan istikrardı, 20. yüzyılın ihtilal hareketleri artık geride kalmıştı.
Bir siloviki ya da eski Komünist Parti üyesi değildi, sivil bir geçmişten geliyordu. Rus Ortodoks Kilisesi’nin ve önde gelen siyasî partilerin desteğini almıştı.
Böylece Rusya’da “tandemokrasi” dönemi başladı. Medvedev-Putin yönetimi için özel olarak kullanılan bir terim tandemokrasi. “İki atın çektiği araç” (tandem) ve “yönetim” (-krasi) kelimelerinden oluşuyor. Yönetimi eleştirenler, Medvedev’in Putin’den bağımsız hareket edemeyeceğini öne sürse de kendisine belli bir manevra alanının kalacağını düşünenler de vardı. Halbuki daha 2009 yılında Rus halkının %32’si Putin’in asıl iktidar sahibi olduğunu, % 50’si ise gücün ikili arasında paylaşıldığını düşünüyordu.[12] 2010 senesinde sızdırılan Wikileaks belgelerinde ABD diplomatlarının bu konuda anlattığı bir fıkra geçiyordu: “Medvedev, yeni arabanın sürücü koltuğuna geçer ancak direksiyonun yerinde olmadığını fark eder. Putin’e dönüp sorar: ‘Vladimir Vladimiroviç, direksiyon nerede?’ Putin, cebinden uzaktan kumandasını çıkarıp cevaplar: ‘Arabayı ben kullanacağım’”. Aynı belgelerde Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in de bir atasözü yer almaktadır: “Bir qazanda iki kəllə qaynamaz.”[13] Bunların karşısında Medvedev, Tywin Lannister’ı doğrularcasına defalarca şu beyanda bulunur: “Ben bu devletin lideriyim, bu devletin başıyım ve güçler ayrılığı bunun üzerine kuruludur.” [14]
Medvedev, Ağustos 2008’de yeni Rus dış politikasının beş temel ilkesini açıklar: Uluslararası hukukun temel ilkelerinin üstünlüğü, çok kutuplu dünya sistemi, Rusya’nın çatışmadan uzak duruşu, vatandaşları nerede olursa olsun orayı korumanın gerekliliği ve dost ülkelerle ilişkilerin geliştirilmesi.[15] Medvedev’in cumhurbaşkanlığında, Rusya üç önemli krizle karşılaşır: 2008’deki Rus-Gürcü Savaşı, 2008 Finansal Krizi ve 2011’de NATO’nun Libya’ya düzenlediği askerî müdahale. Rusya, Güney Osetya ve Abhazya’nın de facto bağımsızlığını garantiler; küresel krizden görece az hasarla sıyrılır. Fakat NATO’nun Libya’ya askerî müdahalesinde Batı tarafından “kandırıldığını” geç fark eder. Arap Baharı’nın devamı için bir uyarı olan bu olay, aynı zamanda Putin’in Medvedev yönetimiyle ilgili fikirlerini etkiler.
Gidişat roktan mata mı?
2012’ye yaklaşıldığında ise Rus siyaseti, iki ismin iki makam arasında paslaşmasına tanık olur: Putin, Medvedev tarafından aday gösterilir ve Medvedev, yeni başbakan olmayı kabul eder. Satrançtaki “rok” hareketine (rokirovka) benzetilen bu hamle sonucunda Medvedev, SSCB’nin yıkılışından bu yana en uzun süre başbakanlık yapan isim olur (2012-2020). Medvedev’in başbakanlığı, uluslararası düzenin sarsıldığı bir döneme denk gelir: Kırım’ın ilhakı (2014), Rusya’nın Suriye savaşına dahli (2015), Kremlin’e yönelik casusluk ve siber saldırı-sabotaj iddiaları (2016-2017)… Medvedev Hükûmeti: Putin’in 2024 seçimlerinde aday olabilmek için yaptığı anayasal hamle sonucunda 15 Ocak 2020 günü kabinenin geri kalanıyla birlikte istifa eder. Kommersant gazetesinin iddiasına göre bu istifa rıza ile değil zorla gerçekleşmiştir.[16] Medvedev’in yerine ismi önceden pek duyulmamış Mihail Mişustin getirilirken Medvedev, Rusya Güvenlik Konseyi Başkan Yardımcığı’na atanır. Kerim Has’a göre “Putin’in Medvedev’i Başbakanlık görevinden Rusya Güvenlik Konseyi Başkan Yardımcığı’na getirecek olması Medvedev’i kızağa çekme değil, yükseltme anlamına gelir.” [17]
Satrançtaki “rok” hareketine (rokirovka) benzetilen bu hamle sonucunda Medvedev, SSCB’nin yıkılışından bu yana en uzun süre başbakanlık yapan isim olur.
Hükûmet değişikliği büyük ölçüde korona virüsü ile şimdilik rafa kaldırılmış gibi duran anayasal reformla bağlantılı olsa da Medvedev’in Rus halkı nezdinde çok popüler olmadığını belirtmek gerek. Aralık 2019’da yapılan kamuoyu yoklamasına göre halkın % 61’i Medvedev’in görevini onaylamıyor.[18] Ayrıca Medvedev, yolsuzluk konusunda ismi en çok geçen kişilerden biri. Kremlin’in önde gelen muhaliflerinden Aleksey Navalnıy’nın ekibinin 2017’de YouTube’a eklediği ve bugüne dek 34 milyon kişinin izlediği bir video[19] Medvedev’in geniş araziler, saraylar, villalar, yatlar, lüks daireler, şarap bağı sahibi olduğunu ve toplam servetinin 1,2 milyar ABD doları olduğunu ileri sürmektedir.
Hard rock hastası, fotoğrafçı, blogger
Medvedev, gençlik yıllarından bu yana İngiliz hard rock’ı hayranı; en sevdiği gruplar arasında Led Zeppelin, Black Sabbath, Deep Purple yer alıyor. Kendisi bu grupların orijinal plaklarını topluyor. Günlük yüzmeyi, yürüyüşü, yogayı ihmal etmiyor. En sevdiği yazarlar arasında Mihail Bulgakov, Erich Maria Remarque ve “Harry Potter” serisinin yazarı J. K. Rowling yer alıyor: Öyle ki 2009’da G-20 zirvesi için bulunduğu Londra’da Rowling’den imzalı fotoğraf istemiş.[20] Amatör fotoğrafçı olan Medvedev, Rusya’nın en yüksek fiyata satılan fotoğrafının sahibi: 2010’da gerçekleşen bir hayır gecesinde Tobolsk şehrinin havadan çektiği fotoğrafı 51 milyon rubleye satılmıştı.[21] Ayrıca FC Zenit Saint Petersburg futbol takımını tutuyor. Konuştuğu tek yabancı dil İngilizce.
G-20 zirvesi için bulunduğu Londra’da Harry Potter serisinin yazarı J. K. Rowling’den imzalı fotoğraf istemiş.
Medvedev,
aynı zamanda bir yazar. Rusya’da bir milyon adet sattığı söylenen üç ciltlik
medenî hukuk kitabının ortak yazarlarından biri.[22] Bunun
yanında 2007’de Rusya’nın toplumsal ve ekonomik kalkınmasına dair yazdığı bir
kitap var. Eski cumhurbaşkanı ve başbakan, Rus siyasetçiler arasında sosyal
medyayı en aktif kullanan isim: Twitter hesabının 4.7 milyon takipçisi var. Cumhurbaşkanlığı
döneminde de Livejournal’da bir blog açıp kullanmıştı. Gençlik aşkıyla evlenen
Medvedev’in 1995 doğumlu bir oğlu (İlya) var.
[1] St. Petersburg’un ismi, Rusya’nın tarihiyle eşdeğer değişimlere şahit. 1703’te kurulan şehrin ismi 1914’te “Petrograd”, 1924’te “Leningrad” ve sonunda 6 Eylül 1991’de orijinal ismi Sankt-Peterburg’a döndü. Bu şehrin sakinleri, burayı kısaca “Piter” olarak anıyor.
[2] https://www.rferl.org/a/1079677.html
[3] https://russiapedia.rt.com/prominent-russians/leaders/dmitry-medvedev/
[4] https://tass.ru/info/5180437
[5] 2008’de cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturmadan hemen önce Kremlin’de Deep Purple konseri izleyecek kadar rock sevdalısı Medvedev.
[6] https://www.theguardian.com/world/2020/jan/15/dmitry-medvedev-the-rise-and-fall-of-the-robin-to-putins-batman
[7] https://www.bbc.com/news/stories-43260651
Ayrıca not etmeli ki Sobçak’ın kızı Kseniya, 2018 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Putin’in en sivri dilli rakiplerindendi.
[8] https://www.theguardian.com/world/2007/dec/10/russia
[9] “Siloviki”, KGB, GRU (Baş İstihbarat Dairesi) , FSB (Federal Güvenlik Teşkilatı), SVR (Dış İstihbarat Dairesi) gibi güvenlik kuruluşlarının içinden siyasetin üst kademelerine yükselen elitlerin takma adı.
[10] https://www.nytimes.com/2007/12/11/world/europe/medvedev-speech.html
[11] “Свобода лучше, чем несвобода”. Türkçeye çevirmek biraz zor. “Özgürlük, özgür olmamaktan iyidir” gibi bir anlama gelebilir. “несвобода”, özgür olmama durumu; belki tutsaklık, esaretle karşılanabilir.
[12] http://www.levada.ru/press/2009022701.html
[13] https://www.theguardian.com/world/2010/dec/01/wikileaks-cables-medvedev-putin-russia
[14] https://web.archive.org/web/20110919105652/
http://tvnz.co.nz/world-news/medvedev-insists-hes-boss-2595589
Game of Thrones karakteri Tywin Lannister’ın ünlü sözü: “‘Ben kralım’ demek zorunda kalan kişi gerçek kral değildir.”
[15] http://en.rian.ru/world/20080831/116422749.html
[16] https://www.kommersant.ru/doc/4220791
[17] https://twitter.com/Kerim_HAS/status/1217476931756744704?s=20
[18] https://www.levada.ru/en/ratings/
[19] https://www.youtube.com/watch?v=qrwlk7_GF9g
[20] http://www.mosnews.com/culture/2009/04/03/harrypotter/
[21] http://lenta.ru/news/2010/01/18/photo/
[22] https://archive.org/details/returnrussiasjou0000trei/page/123
Oğul Tuna
1995 yılında Adana’da doğdu. 2019’da Galatasaray Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden mezun oldu. Master eğitimini hâlen Fransa’da Lille Siyasal Çalışmalar Enstitüsü’nde (Sciences Po Lille) sürdürmektedir.
Siyasî tarih ve karşılaştırmalı siyaset çalışan Tuna Türkiye, İran ve Rusya üzerine yoğunlaşmaktadır.
