Nezih Kavaklı, Kanadalı yazar John Ralston Saul’un Toronto Star’da yayımlanan “Maurice Strong helped rally the world on environmentalism in 1972. Fifty years later, we’re still trying to act” başlıklı yazısını Türkçeleştirdi.
50 yıl önce Stockholm Konferansı[1], bir Kanadalı olan Maurice Strong’un liderliğinde çevreciliği, yeni tür bir uluslararası harekete dönüştürdü.
Elbette tüm dünyada halihazırda buna adanmış aktivistler, örgütler ve yüzlerce cesur -genellikle yalnız hatta umutsuz veya tehlikeli- kampanya vardı. “Silent Spring” kitabıyla insanları harekete geçiren Rachel Carson gibi dikkat çeken figürler vardı. Ya da kariyerinin ortasında tamamen çevreciliğe yönelen ekonomist Barbara Ward gibi…
Enerji ve coşku vardı ama koordine edilmiş bir güç yoktu; rekabet eden görüşler vardı ama birleşik bir cephe yoktu. Çevrecilik henüz gezegenin geleceğine dair kaçınılamaz gerçeğin sesi olarak kabul edilmemişti.
Stockholm Konferansı, resmî olarak Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı, bu enerjiyi görmezden gelinemez bir gücün başlangıcına dönüştürdü.
Küresel çevre hareketi resmi şeklini üç adımda aldı. 1972’deki Stockholm Konferansı, hemen ardından BM Çevre Programı (UNEP) ve 1992 Rio Konferansı. Her üçü de Maurice Strong tarafından organize edildi ve hayata geçirildi. Nasıl bu adam haline geldiği her zaman efsanevi bir vasfı olmuştur.
Strong, Manitoba’nın güneyinde derin bir yoksulluk içerisinde doğdu ve liseyi bitirince kendini hayatın içine attı. Kamu ve özel sektör arasında gidip geldi. Bir işadamı olarak onun hakkında çok şey söylendi ama bana göre bu hayat onu sıkmıştı. Onu heyecanlandıran kamu hizmeti oldu, özellikle de bunun iki kısmı: Birleşmiş Milletler ve kendisinin de içinden çıktığı yoksulluğu azaltma arzusu.
Bu Strong’un gelişen ekonomiler dünyasına ve yaygın ifadesiyle “endemik yoksulluğa” odaklanmasına yol açtı. Onu tanımış biri olarak bunu güvenle söylüyorum; önce 1970’lerde Pierre Trudeau[2] ondan Petro Canada’yı kurmasını ve yönetmesini istediğinde onun asistanı olarak, sonra da on yıllarca bir arkadaşı olarak.
Fakat bu, sonradan başbakan olacak olan Lester Pearson Kanada’nın dış yardım programını organize etmek üzere Strong’u Ottawa’ya getirmeden on yıl kadar önceydi. Burada, direkt olarak seçilmiş düşmanı olan yoksulluğa odaklandı. İki yıl içinde dünyada yoksullukla mücadele etmek için bir araç olarak Kanada Uluslararası Kalkınma Ajansı’nı kurdu.
Ama başka bir şey, oldukça devrimci bir şekilde, inşa ediliyordu. İsveç diğer ülkeleri, büyüyen çevre krizinin dünya için geri dönüşü olmayan bir nokta ifade ettiğini anlamaya itiyordu. İsveç 1968’de Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na gitti ve üyeleri çevre -gezegeni kapsayan şekilde “insan çevresi”- üzerine uluslararası bir konferans için oy kullanmaya ikna etti.
Sonra hiçbir şey olmadı. BM bürokrasisi pek ilgili görünmedi. Bu yüzden İsveç 1969’da Genel Kurul’un ikinci kez oy kullanmasını sağladı. Bu kez BM Genel Sekreteri, yine İsveçlilerin baskısı altında, Pierre Trudeau’dan Maurice Strong’u kendilerine göndermesini istedi. Strong’un yoksulluğun ortadan kaldırılmasına odaklandığı, çevre krizinin gerçekliğine ilişkin büyüyen inancı ve organizasyonel becerileri BM çevrelerinde halihazırda iyi biliniyordu.
Daha sonra şaşırtıcı bir şey oldu. Bir yıldan az bir sürede 75’ten fazla ülkeye gitti ve liderlerini -az da olsa- çevreciliğe odaklanmaya ve Stockholm’e gelmeye ikna etti. Yaklaşık 80 ülke geldi, yalnızca Sovyet bloğu son anda geri adım attı. Sonuç devrimci bir politika değildi, bu UNEP’in kurulmasıyla politikaya giden bir yoldu. Strong, önemsiz olması bekleneni, dünya için çok önemli bir ana yönelik ciddi bir buluşmaya dönüştürdü.
Tüm bunlarda nefes kesen bir şey vardı. Ama sonra Stockholm büyük ve nefes kesen bir macera oldu.
Katılımcılar, Strong’un ifadesiyle “bir eylem planıyla” ayrıldılar. En önemlisi, uluslar topluluğunun, “dünyanın fiziksel karşılıklı bağımlılığıyla ısrarlı bir biçimde birlikte hareket etmesi gerekeceğine” ilişkin ortak bir anlayışla ayrıldılar.
Küresel çevre topluluğu yeniden Stockholm’de bir araya gelirken orijinal 1972 konferansını anmak için, biz hâlâ çabalıyoruz.
[1] Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı (United Nations Conference on the Human Environment), 1972. (ç.n.)
[2] Eski Kanada Başbakanı (1919-2000).
