Putin’in 20 yıldır sözcüsü olan Dmitriy Peskov alaycı gülüşü, soğukkanlı tavrı ve en keskin sözleri tatlılıkla dile getirmesiyle tanınıyor. Ülke içinde “kötü haberlerin sözcüsü” olarak adlandırılan ve kriz anlarında halkın karşısına çıkan Peskov, kariyerine başladığı Türkiye’ye özel bir ilgi duyuyor.
Dmitriy Sergeyeviç Peskov 17 Ekim 1967’de Moskova’da doğdu. Babası Sergey Nikolayeviç (1948-2014) de kendisi gibi bir diplomattı: Sovyetler Birliği’nin Pakistan ve Umman Büyükelçiliği görevinde bulunmuş; Libya’dan Gazze’ye Arap topraklarında SSCB’yi temsil etmişti. Babasının görevi sebebiyle Mısır’da ve Birleşik Arap Emirlikleri’nde de okuyan Dmitriy Sergeyeviç, Moskova Devlet Üniversitesi’nde (MGU) Asya ve Afrika Çalışmaları Enstitüsü’ne (ISAA) girdi. Babasının yönlendirmesiyle Arapça okuyacakken, sınav sonucu onu Türkoloji’ye (Türk Dili ve Edebiyatı) savurdu. Eğitim alırken Türk şirketlerinde çevirmen olarak çalıştı.[1] Akıcı İngilizce, Arapça ve Türkçe konuşan Peskov, 1989’da oryantalist/Doğu tarihçisi ve mütercim-tercüman olarak mezun oldu.
1990’da diplomatik kariyerine başladığı yer Ankara olmuştur. Burada ataşe ve üçüncü kâtip olarak hizmet veren Peskov, SSCB ve Rusya Federasyonu’nun (RF) Türkiye Büyükelçisi Albert Çernışov (görev süresi: 1987-1994) ile Türkiye’yi “karış karış” dolaştığını belirtir. 1994’te tekrar Moskova’ya gider ancak iki yıl sonra, 1996’da ikinci kâtip olarak Ankara’ya döner. Peskov burada birinci kâtipliğe yükselir.[2] Kızı Yelizaveta da burada doğar.
Dmitry Peskov’un Kremlin’de yükselişi de yine Türkiye ve Türkçe sayesinde olacaktır: Kasım 1999’da İstanbul’da düzenlenen AGİT Toplantısı’nda RF Devlet Başkanı Boris Yeltsin’in tercümanlığını yapar.[3] Bundan sonra Medyayla İlişkiler Bölümü’ne getirilmek üzere Moskova’ya çağrılan Peskov’a bu görev, yeni Cumhurbaşkanı Vladimir Putin’in başa gelmesiyle tevdi edilir. 2000-2004 arasında bu departmanın başındadır; devamında da Vladimir Putin’in iki dönemlik cumhurbaşkanlığı, bir dönemlik başbakanlığı müddetince sözcüsü olur. Putin’in, Dmitriy Medvedev’den sonra tekrar cumhurbaşkanlığına geldiği 2012 senesinden bugüne de yerini korumaktadır.
“Rusya’nın çıkarları, kırmızı çizgimizdir”
Peskov, “Putin’in sağ kolu” sıfatını kazandığı 20 yıl boyunca Rusya’nın içinden geçtiği en önemli krizlerde Kremlin’in sesi oldu: 2006’da Aleksandr Litvinenko Londra’da zehirlendiğinde, bu olayı “Putin yönetimine karşı komplo” olarak adlandıran, Putin’in kamuoyu önünde yaptığı gösterilerin içeriğini sonradan çekinmeden itiraf eden[4] oydu. 2012’de bir polisin yaralandığı gösterilerin ardından “bir polis yaralandıysa, göstericilerin ciğeri asfalta bulaşmalıdır” diyen[5] de Peskov’dan başkası değildi. Fakat Peskov’un sert ifadeleri yalnızca Rusya’daki “zayıf” bulduğu muhalefete[6] yönelik değil.
2012’de bir polisin yaralandığı gösterilerin ardından “bir polis yaralandıysa, göstericilerin ciğeri asfalta bulaşmalıdır” diyen de Peskov’dan başkası değildi.
Birleşik Krallık’la Litvinenko ve Skripal vakaları yüzünden yaşanan krizler, Suriye İç Savaşı’nda Rusya’nın rolü, Ukrayna krizi ve Kırım’ın ilhakı, ABD’deki 2016 Başkanlık Seçimleri’ne Rusya’nın müdahil olduğu iddiaları… Peskov’un Kremlin sözcüsü olarak genellikle bunlara verdiği yanıt, Batı’nın Rusofobi’si (Rus korkusu) oluyor, Rusya’nın şeytanlaştırıldığını ifade ediyor: “Rusya’nın şeytanlaştırılması gerçeği bize çok garip geliyor. Ve bu yüzden çok üzgünüz.”[7] 2014’te BBC’ye verdiği röportajda da Rusya’nın kırmızı çizgilerini şöyle açıklıyor: “Biz [Batı ile] ilişkileri germeye ancak ulusal çıkarlarımız tehdit edilirse devam ederiz. Muhatabımızın bizim kırmızı çizgilerimiz olduğunu anlamasını istiyoruz. Bu durum, ‘Soğuk Savaş’ anlamına gelmiyor.”[8] Mueller soruşturması sırasında “Yüzyıllar geçti fakat okyanusun öte yanındaki anlayış maalesef değişmedi”[9] diyerek kötü ilişkilerden ABD’yi sorumlu tutan Peskov, Putin’in yakın çevresindeki pek çok ismin aksine AB’nin ya da ABD’nin herhangi bir yaptırım listesine henüz girmiş değil.
Putin’in sağ kolu
Peskov, 2000’lerin başından bu yana devasa enformasyon ve dezenformasyon makinesinin, yani medyanın ve medya yönetiminin her aşamasında rol almış bir isim. Amanpour’dan Sackur’a pek çok Batılı gazeteciyle yıllardır acı-tatlı bir diyalog içinde olsa da Kremlin’deki en önemli rolü, halk ile lider arasındaki iletişimi denetlemek. 2008’de Bağımsız Devletler Topluluğu’na yönelik yayın yapan Mir Devletlerarası Televizyon ve Radyo Şirketi’nin yönetim kuruluna ve 2009’da Rus Sinemasını Geliştirme Konseyi’ne girdi. 2010’lu yıllarda adı birtakım sansür ve devlet destekli film çekimi haberine karıştı. Yüklendiği görevlerle ilgili şöyle konuşuyor Peskov: “Bazen bir insanın maruz kalabileceği enformasyon miktarını merak ediyoruz. Bu iş ciden çok, çok, çok ağır bir iş.”[10] Putin için aynı zamanda gündem özetleri hazırlamakla yükümlü olan Peskov, ekibinin titizlikle meydana getirdiği bu özetleri Putin’in arabada, uçakta ya da helikopterde gözden geçirdiğini söylüyor.
Peskov, 2000’lerin başından bu yana devasa enformasyon ve dezenformasyon makinesinin, yani medyanın ve medya yönetiminin her aşamasında rol almış bir isim.
Peskov, Putin hakkında şöyle diyor: “Putin geldiğinde Rusya parçalanmak üzereydi. Ayrılıkçılıktan teröre ve ekonomik krize kadar pek sorun vardı. İktidar oligarkların elindeydi. Putin Rusları tüm dünyada, anavatanlarından gurur duyar hale getirdi.” 2014’te ülkenin belini büken yaptırımların ise Rusya’yı değil Putin’i hedef aldığını söylüyor: “Bu ülkeyi güçlü hale getiren birini istemiyorlar. ‘Putin’den kurtulmak lazım’, diyorlar, bu kadar basit.”[11] Öte yandan Peskov, Putin’in kendisinden memnun olmadığını düşünüyor. Putin ise sözcüsünün, kimsenin kendisinden böyle bir talepte bulunmadığı bu gibi yorumlarına anlam veremediğini ifade ediyor.[12]
Muhaliflere karşı sert bir dil kullanan Peskov’un ismi skandallardan da kurtulmuyor. Putin’in yakın çevresindeki kişilerin serveti hem muhalefetin hem de Batı’nın dikkatini çekiyor. Peskov’un bu çerçevedeki ilk skandalı Aleksey Navalnıy ve İngiliz medyasının gündeme taşıdığı saat olayıydı.[13] Üçüncü eşiyle 2015’te evlenen Peskov’un düğününde taktığı 397 bin pound’luk İsviçre markası saati büyük tepki toplamıştı; çünkü saatin ederi, sözcünün yıllık maaşının dört katına eşitti. Ayrıca altın madalyalı bir olimpiyatçı olan eşi Tatyana Navka’yla balayı ve taşınmaz mülkleri de çok tartışıldı. Peskov’un 2018 senesinde yıllık geliri 13 milyon ruble civarında iken, eşininki 218 milyon rubleyi aşmıştı.
“İyi komşu, kötü akrabadan iyidir”
Peskov’un Türk-Rus ilişkilerinde genelde olumlu bir rol oynadığı kabul ediliyor. Yeltsin’den sonra Putin’in de yeri geldiğinde Türkçe-Rusça tercümanlığını yapan Peskov, ikili ilişkilerin fazlasıyla gergin olduğu 2015-2016 döneminde açıklamalarıyla ön plana çıkmıştı. Rus Büyükelçi Karlov’un cinayete kurban gitmesinin ardından sağduyu çağrısında bulunmuş, “Türkiye ile ülkemizin yapabileceği tek mantıklı şey, bu provokasyonun arkasında olan kişilere karşı işbirliğinde daha yakın, daha etkili olmaktır (…) Karlov’un öldürülmesi, Rusya ve Türkiye’nin arasının açılmasını ve ilişkilerdeki normalleşmeye engel olmayı isteyenlerin işine yarayacak bir şey.” demişti.[14] Ukrayna’nın doğusundaki gelişmelerle 2013’teki Gezi Olayları arasında benzerlik kuran Peskov, Rusya ve Türkiye’nin kaderini de birbiriyle yakın gördüğünü 2014’te şöyle ifade etti: “[Ukrayna’daki] karanlık eller aynı senaryoyu Taksim’de de gerçekleştirilmeye çalıştı. Ama Türkiye güçlü olduğu için oyuna gelmedi. İyi komşu kötü akrabadan iyidir. Bizim için Türkiye’nin değeri çok büyük.”[15]
Peskov için Türkiye “iyi komşu”dan ibaret değil. Hayatının en güzel yıllarını Türkiye’de geçirdiğini, Türkiye’ye aşık olduğunu söyleyen Peskov, Türkiye’yi ilk defa 4 yaşında, Libya’dan Odessa’ya giden bir gemi İstanbul’da durakladığında görmüş. Üniversitede Türk tarihi ve Türkiye aşkını ünlü tarihçi Mihail Meyer’den almış. Sovyetlerin dağılmasıyla Rusya’da yaşanan siyasî ve ekonomik karmaşada Mehmet Ali Birand’ın Moskova’da temelini attığı Milliyet gazetesi ofisinde çalışmayı düşünmüş. Keza 1990’lı yıllarda Türkiye’den aldığı arabayı Rusya’da sattığı olmuş.[16] “Türkiyesiz bir hayat düşünemiyorum” diyor Peskov. Mir’e verdiği bir röportajda Türkçeyi unutmamak için Cumhuriyet, Hürriyet ve Sabah gazetelerini okuduğunu, Türk gazeteci Cenk Başlamış’la da arkadaş olduğunu söylüyor.[17]
“Aileme bir Türk ailesi desem abartmış olmam”
Tenis, kayak ve koşu yapmayı seven Peskov, Rus Coğrafya Topluluğu üyesi (2010) ve Rusya Satranç Federasyonu Mütevelli Heyeti Başkanı (2014). Ayrıca RF Cumhurbaşkanlığı’na bağlı bir düşünce kuruluşu olan Rusya Uluslararası İlişkiler Konseyi’nin (Russian Council, RIAC) başkanlık heyetinde.
Peskov, bugüne dek üç kez evlenmiş. Şimdiki eşi Tatyana (d. 1975), 2006 Kış Olimpiyatları’nda artistik patinaj dalında altın madalya aldı. Peskov’un ilk eşi Sovyet Mareşali Semyon Budyonnıy’ın torunu Anastasya. İkinci eşi Yekaterina’nın babası ise bir başka Türkçe bilen diplomat: Vladimir Solotsinskiy. Peskov’un Nikolay, Mick, Denis isimli üç oğlu ile Yekaterina ve Nadejda isimli iki kızı var.[18]
Liza “Nüfus cüzdanımda doğum yerim Ankara yazıyor. Türkiye benim için Rusya kadar vatanım sayılır. Moskova’daki evimiz küçük bir Türkiye gibi. Aileme bir Türk ailesi desem abartmış olmam” diyor.
Çocukları içinde Türk basınının en çok ilgisini çeken Ankara doğumlu Yelizaveta (d. 1998). Kısa adıyla “Liza” da dedesi, babası ve annesi (Yekaterina) gibi Türkçe biliyor ve Türkiye’ye aşık. Peskov kızı için “O Çağ Hastanesi’nde doğmuştu, Türk de sayılır. Eğer pasaport verseler alırdık” derken; Liza “Nüfus cüzdanımda doğum yerim Ankara yazıyor. Türkiye benim için Rusya kadar vatanım sayılır (…) Moskova’daki evimiz küçük bir Türkiye gibi. Aileme bir Türk ailesi desem abartmış olmam” diyor.[19] Liza Peskova, Reşat Nuri Güntekin’in Çalıkuşu romanını seviyor; Tarkan, Ayla Çelik ve Mustafa Ceceli dinliyor. Liza aynı zamanda Avrupa’nın da gündeminde. 2019 yılında Avrupa Parlamentosu üyesi Aymeric Chauprade’ın yanında stajyer olarak çalıştığında Avrupa’da pek çok tartışma yaşanmıştı.[20] Fransız vekil Chauprade, Rusya’nın Kırım’ı ilhakını destekleyen nadir Avrupalı siyasetçilerden biri.
[1] https://www.rbc.ua/rus/dossier/peskov-19032015
[2] http://kremlin.ru/catalog/persons/309/biography
[3] Peskov’un dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ve Yeltsin arasında tercüme yaptığı görüntüler: https://www.youtube.com/watch?v=iL27k7qmKPY&feature=youtu.be
[4] https://russiapedia.rt.com/prominent-russians/politics-and-society/dmitry-peskov/
[5] https://www.rbc.ru/society/07/05/2012/649515.shtml
[6] https://www.youtube.com/watch?v=V-yaw2L71Co&list=WL&index=14
[7] https://www.cnn.com/2017/03/12/politics/peskov-on-gps-cnntv/index.html
[8] https://www.youtube.com/watch?v=ADFrdiSPaMo&list=WL&index=9
[9] https://www.washingtonpost.com/world/2019/03/25/chinese-proverb-that-russia-cited-respond-mueller-report-does-not-appear-be-chinese-proverb/
[10] https://www.theatlantic.com/international/archive/2015/04/how-the-media-became-putins-most-powerful-weapon/391062/
[11] http://www.turkrus.com/66691-putinin-sozcusu-peskov%E2%80%99dan-turkiye%E2%80%99ye-ovguler-%E2%80%9Ciyi-komsu-kotu-akrabadan-iyidir%E2%80%9D-xh.aspx
[12] https://www.rbc.ru/politics/19/03/2020/5e73b1f19a7947ed482881b5
[13] https://www.theguardian.com/world/2019/feb/06/lifestyle-putin-aide-wife-property-empire-dimitry-peskov
[14] http://turkrus.com/310926-peskov-aramizi-acmak-istiyorlar-xh.aspx
[15] https://www.milliyet.com.tr/gundem/en-guzel-gunlerim-turkiye-de-gecti-1946457
[16] https://www.finansgundem.com/haber/peskov-turkiyeden-araba-getirip-sattim/1379656
[17] https://mir24.tv/news/16348775/peskov-chitayu-gazety-turcii-chtoby-ne-zabyt-tureckii
[18] https://tass.ru/info/4649593
[19] https://www.hurriyet.com.tr/dunya/moskovada-evimiz-kucuk-turkiye-gibi-40115132
[20] https://www.rferl.org/a/kremlin-spokesman-peskov-defends-daughter-s-internship-at-eu-parliament/29791943.html
Oğul Tuna
1995 yılında Adana’da doğdu. 2019’da Galatasaray Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden mezun oldu. Master eğitimini hâlen Fransa’da Lille Siyasal Çalışmalar Enstitüsü’nde (Sciences Po Lille) sürdürmektedir.
Siyasî tarih ve karşılaştırmalı siyaset çalışan Tuna Türkiye, İran ve Rusya üzerine yoğunlaşmaktadır.
