Bu makalede, terör örgütü IŞİD tarafından propaganda amacıyla üretilen içerikler bulunmaktadır. Bilimsel bir amaç ve yöntem için kullanılan bu içerikler yazarın ve derginin görüşlerini yansıtmamaktadır.
Aşağıda, insan kaynaklarının sizi zorla soktuğu Siber Güvenlik eğitiminden bir slayt sayfasını andıran bir görsel görecekseniz. Sahi, iş mailinize gelen maillerin domainlerine dikkat ediyor musunuz?
Bu görsel IŞİD’in Horasan kolunun yayınladığı “Voice of Khurasan” dergisinin 2023 Temmuz sayısından. Örgüt sempatizanlarına ve üyelerine internette paylaşım yaparken güvenliklerini nasıl sağlayacaklarını anlatıyor. Europol’ün 2022 yılında hazırladığı rapora göre IŞİD 2021’de yeni bir trend yaratmaya başladı. Online mecralarda genişlerken eş zamanlı olarak P2P altyapısı kullanarak kendileri için daha güvenli sanal alanlar oluşturuyorlar.[1] 7. yüzyıldaki gibi bir hayat yaşamak isteyen bir topluluğun terör estirmek için, paradoksal bir biçimde, 21. yüzyılın ileri teknolojisini kullanmasından söz ediyoruz.
Yazı dizimizin önceki makalelerinde vurguladığımız gibi marjinal fikirlerin büyük kitlelere yayılması özgün koşulların bir araya gelmesine bağlıdır. Bavyera’da, bir grup insanın bira içip paylaştıkları marjinal fikirler, uygun koşulların bir araya gelmesiyle uzun vadede insanlık tarihinin gördüğü en büyük vahşetlerden birinin yaşanmasıyla sonuçlanmıştır.[2] IŞİD’in eylemleri de tıpkı diğer siyasi akımlar gibi belirli koşulların bir araya gelmesiyle ortaya çıkıp filizlenmiştir. Burada farklı çeşitte ve boyuttaki coğrafi, tarihsel, siyasi, sosyolojik vb. özgün koşullardan bahsediyoruz. Albrecht Koschorke’ye göre söylemlerin hayata geçmesi ve fikirlerin yayılıp hegemonik geçerlilik kazanması için kendi iletişim altyapısına sahip bir taşıyıcı gruba ihtiyaç vardır.[3] Yazı dizimizin bu son bölümünde IŞİD’in söylemlerinin kök salması için Koschorke’nin bahsettiği taşıyıcı grup ihtiyacının karşılanmasını ve bu bağlamda iletişim araçlarının teröre eklemlenmesinin etkilerini inceleyeceğiz. Bunun için de örgütün internet düzlemindeki “cihadına”, yani bir nevi klavye mücahitliğine dikkat çekeceğiz ve bununla bağlantılı olarak örgütün yayınladığı “Dabiq” ve “Konstantiniyye” dergilerini mercek altına alacağız.
İradenin Zaferi: IŞİD Remake
IŞİD, Irak’ta operasyonlara başladığı günlerden beri savaş alanlarının haricinde interneti ve medya araçlarını savaş meydanı olarak görmüş, orada sofistike bir mücadele vermiştir.[4]. 2015 yılındaki Paris Saldırılarından sonra “Burada İntikam Size Gelmeli” isimli Fransızca videoyu internet üzerinden yayınlamışlardır. Videonun başı Fransa’nın İslam Devleti ile mücadele etmesi için askeri destek yolladığını bildiren haber videolarını içeren bir kolajdan oluşmaktadır. Devamında Fransa’nın saldırılarında ölen çocukların videolarını ekledikten sonra “ALLAH’IN İZNİYLE İNTİKAMIMIZ ALINACAK, ALLAH’IN İZNİYLE İNTİKAMIMIZ ALINACAK NE KADAR UZUN SÜRERSE SÜRSÜN İNTİKAMIMIZ ALINACAK” yazısı belirmektedir. Arkada yüksek ve heyecanlı ses tonuyla bu sözler Arapça seslendirilir. Ardından, şok edici bir şekilde Paris saldırıları ve insanların yaşadığı dehşet görüntüleri girer. Arkada etkili bir Fransızca şarkı çalmaktadır.[5] Leni Riefenstahl’ı kıskandıracak bir kurguya sahip olan bu video, örgütün kendisine karşı kurulmuş Birleşik Ortak Görev Gücü kadar gelişmiş silah envanterine sahip olmasa da medya ve teknoloji kullanımında oldukça ileri ve sofistike olduklarının kanıtlamaktadır. IŞİD’in komutanları ve yeni katılanlar içerisinde teknolojiye meraklı olmakla beraber kodlama açısından da yeterliliğe sahip kişiler bulunmaktadır.[6] Zaten sahip oldukları internet ve medya kullanım kabiliyetleri olmasa bu kadar kısa süre içerisinde 110 ülkeden 40.000 kişilik yabancı asker toplayamazlardı.[7]
Tarihsel olarak bakıldığında, İslami terör örgütlerinin internet üzerinden mücadele vermeleri yeni bir şey değil. İlk olarak El Kaide internetin gücünün farkına varmıştı. El Kaide’nin üst düzey yöneticilerinden olan Anwar al-Awlaki’nin önerisiyle El Kaide internet stratejisini daha da derinleştirerek dergi, blog ve sosyal medyaya yönelmişti. IŞİD, Awlaki’nin stratejisini bir adım öteye taşıdı. Artık sadece yönetim içerik üretmiyor, her bir mücahit sosyal medyada kendi içeriğini üretip kendi online cihadını verebiliyordu.[8]
Her bir mücahit sosyal medyada kendi içeriğini üretip kendi online cihadını verebiliyordu.
Önceki makalemizde, Ebu Bekir Naci’nin bir medya stratejisi zaruriyetinin altını çizdiğinden bahsetmiştik. IŞİD de bu doğrultuda, zamanın şartlarını esneterek sosyal medya üzerinden bir kampanya yürütmüştür. Abdülbari Etvan’a göre, örgüt bazı siber saldırılar düzenlese de interneti genel olarak yeni kişileri işe almak ve bir nevi kendi ‘brand marketing’ini yapmak için kullanmıştır.[9] Bu da Naci’nin düşünceleri ile uyum göstermektedir.
Bizi Duymayın Bizden Duyun
Hassan Hassan ve Michael Weiss IŞİD üzerine yaptıkları çalışmada, görüştükleri örgüt üyelerinde bir ifadenin sıkça kendini tekrar ettiğine dikkat çekmiştir: “Bizi duymayın, bizden duyun”.[10] Kendini sergileyen terörün bu neferleri IŞİD’i kendilerinden duymamız için efor sarf etmektedirler ve Dâr’ül Online’da[11] bu amaçla boy göstermektedirler.
Kendini sergileyen terörün bu neferleri IŞİD’i kendilerinden duymamız için efor sarf etmektedirler ve Dâr’ül Online’da bu amaçla boy göstermektedirler.
IŞİD Dârül Online’ın birçok kanalında bulunuyor. Skype üzerinden gençlerle tanışıp, ilişkilerini ilerletip saldırı planı yapmak[13], Tiktok’ta sevimli filtreler koyup paylaşımlarda bulunmak[14], annelerin facebook gruplarında gönderi yayımlamak[15], güvenli ve aynı zamanda da kolaylık sağlayan online araçları kullanarak içerik paylaşımı yapmak[16] ve Twitter’da trend topic’lerin arasına sızarak kendi ajandalarını yaymak[17], örgütün sosyal medyayı çok yönlü olarak etkin kullanılmasının örneklerinden bazıları.
Naci, medyanın yeni mücahidleri kendi saflarına çekmek ve düşman askerlerini savaşmaktan vazgeçirmek için araçsallaştırılmasını önermişti. Klavye mücahitleri de bu doğrultuda hareket ediyor. 2014 yılında, sayıca üstün olmalarına rağmen Irak Güvenlik Güçleri’nin Musul’u terk etmesi ve şehrin IŞİD’in eline geçmesiyle sonuçlanan süreçte, örgütün sosyal medya kullanımı ve paylaşımlarının etkisi çok büyüktü. Hatta eski Irak Ulusal Güvenlik Danışmanı Mowaffak Baker al-Rubaie’ye göre 30.000 güvenlik gücü personelinin silah bırakıp kaçması sosyal medyada yürütülen ve Musul’un düşmesinden iki hafta önce yayınlanan IŞİD videolarının eseriydi.[18] Hindistan’da örgütün chief recruiter’ı (işe alım müdürü) insanlarla genellikle Facebook ve bazı online mesaj sistemleri üzerinden iletişime geçip onları bünyelerine kattıklarını kabul etmiştir.[19]
2014 yılında, sayıca üstün olmalarına rağmen Irak Güvenlik Güçleri’nin Musul’u terk etmesi ve şehrin IŞİD’in eline geçmesiyle sonuçlanan süreçte, örgütün sosyal medya kullanımı ve paylaşımlarının etkisi çok büyüktü.
IŞİD’in Dârül Online’da nicelik olarak farklı mecraları farklı amaçlarla kullandığından bahsettik. Nitelik olarak bu paylaşımların içeriği de bir o kadar önemli. IŞİD’in taşıyıcı grubuna verdiği mesajları incelemek için terör örgütünün Türkiye’de yaptığı medya kampanyasını mercek altına alabiliriz. IŞİD’in Türkiye için ürettiği içerikler dört ana başlık altına toplanabilir. Birincisi, Müslümanların yaşayış esaslarına ilişkin gündelik bilgilerdir. Selefi doktrininin insanlardan gündelik hayatta ve özel ilişkilerinde nasıl davranmasını gerektiğini anlatan vaazlar ve metinlerden bahsediyoruz burada. İkinci olarak, Kırmızı Çizgiler, Müslümanların sorumlulukları ve Cihad başlıklı içeriklerdir. Tağut devletle ne kadar ilişkilenebileceği, selefilik doktrininin uygun bulmadığı hükümler ve “ümmete karşı bir sorumluluk olarak cihat” bu başlıkta toplanmıştır. Üçüncü olarak ise devlet ve yerel düşmanlara karşı söylemlerdir. Örgüt Suriye’de YPG ile mücadele halinde olmasından ötürü Türkiye’deki Kürt Siyasal hareketi hedef alınmıştır. IŞİD’e karşı yapılan iç güvenlik operasyonlarının artmasıyla birlikte artık devlete karşı propaganda içerikleri artmıştır. Son ana başlığımız ise, süregelen cihada ilişkin içerikleri kapsamaktadır. Suriye ve Irak’taki çatışmalar hakkında güncel haberler, IŞİD’in sunduğu adil hayattan kesitler, IŞİD’e örgütlenme konusunda yardım sağlayacak şekilde bölgedeki diğer selefi cihadçı örgütlerin haberleri bu başlıkta yer almaktadır.[20]
Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) tarafından yayınlanan “Türkçe Konuşan Deaş Destekçileri Üzerine Twitter Sosyal Ağ Analizi” bize çarpıcı veriler sunmaktadır. 2567 twitter hesabından aldıkları veri setleri üzerinden yapılan incelemeler, Twitter trafiğinin %89’unu 421 hesabın oluşturduğunu göstermiştir. Bu durum Türkiye’de bulunan gezici vaizlerin etkisi ile paralellik göstermektedir, lakin Twitter’daki destekçi hesaplar verisel olarak kendi çevrelerini aşarak daha geniş çevrelere ulaşmıştır. Ayrıca hesapların ana gündemleri YPG ve onunla bağlantılı hususlar olurken ikinci ve sonraki gündemleri ruhani konular olmuştur.[21] Bu verinin 2010’ların ortasında toplatıldığını unutmamak gerekir. Güncel dergilerine ve örgüt sempatizanlarının içeriklerine bakacak olursak, Recep Tayyip Erdoğan ile birlikte Türkiye Cumhuriyeti, Suudi Arabistan yönetimi ve Sufi yapılanmalara karşı propaganda içeriklerini görebiliriz. Din temelli bir örgütün ana gündeminin dünyevi olması örgütün medya stratejisinin derinliğinin göstergelerinden biridir.
Makro Dârül Online İçinde Mikro Çığlıklar
Nicholas Johnston IŞİD’in işe alım süreçlerini, “mikro işe alım”, yani işe alımcıların direkt potansiyel gördükleri kişilerle iletişime geçerek onları bünyelerine kazandırması ve “makro işe alım”, yani potansiyeli olan kişilerin propaganda materyaline düzenli şekilde maruz kalarak değişim geçirmesi olmak üzere iki seviyeye ayırmıştır. Örgütün çevrimiçi videoları, filmleri, yayınları kısacası online ortamda bulunan multimedyası makro işe alım için organize edilmiştir. Dabiq Dergisi de örgütün makro istihdam politikasının bir projeksiyonudur.[22]
Johnston, Prochaska ve DiClement Transteorik Değişim Modelini göz önünde bulundurarak makro işe alım sürecindeki herkesin değişim sürecinin aynı aşamasında veya şiddete karşı aynı duyarlılığa sahip olmayabileceğini söylemektedir. Potansiyel üyenin mobilizasyonu, karşısına çıkacak içeriklerden direkt şekilde etkilenmektedir. Bu durum IŞİD’in medya kampanyasında kompanse edilmeye çalışılmıştır. IŞİD yazılı metinlerinde şiddet, göreceli olarak sınırlandırılmış, efektif olarak vahşet içeren görüntüler video içeriklerle yayınlamıştır. Böylelikle örgüte katılması mümkün olan potansiyel kişilerin mobilizasyon sürecini sekteye uğratmamış aynı zamanda kırılgan bireyleri göreceli olarak sınırlandırılmış vahşet içerikleri ile şiddete karşı duyarsızlaştırmıştır.[23] Şiddetin bu göreceliliğini biraz daha somutlaştıracak olursak 2015 Paris Saldırıları hakkında yukarıda bahsettiğimiz “Burada İntikam Size Gelmeli” isimli videonun içerdiği görsel ögeleri ve bir önceki makalemizde yayınladığımız, aynı olay hakkında Dabiq dergisinde bulunan görsel ögeleri karşılaştırdığımızda Dabiq dergisinin göreceli olarak sınırlandırılmış bir vahşet vaat ettiğini söyleyebiliriz.
Semantik bir incelemeye tabi tutulduğunda görülen odur ki Dabiq; savaşın ne olduğunu değil, savaşın ne için olduğunu anlatmaya odaklanmıştır.
IŞİD’in kendi taşıyıcı grubu için kullandığı bu sofistike metodolojiye ek olarak bazı nicel verilere de değinmek yerinde olacaktır. Dabiq dergisi 2014-2016 yılları arasında toplamda 146 yazı içeren 15 sayı halinde yayımlanmıştır. Kadınlara özel yazılardan röportajlara, güncel siyasi meselelerden John Catlie’nin[24] köşe yazılarına kadar geniş bir içeriğe sahiptir.[25] Bu 15 sayıda en sık tekrar eden kelimelere baktığımız zaman; “Allah”, “İslam”, “state”, “muslims”, “against”, “people”, “fight”, “caliphate”, “crusader”, “religion” ve “jihad” sözcükleri ortaya çıkmaktadır. Bu sayısal veriler üzerinden semantik bir incelemeye tabi tutulduğunda görülen odur ki Dabiq; savaşın ne olduğunu değil, savaşın ne için olduğunu anlatmaya odaklanmıştır.[26]
Johnston, Dabiq dergisinin aslında şiddet, devlet ve hilafet olmak üzere 3 baskın temadan oluştuğunu öne sürmektedir. Bu baskın temaları Ebu Bekir Naci’nin İslam devleti kurulması için öngördüğü üç aşama ile bağdaştırmaktadır.[27] Özellikle şiddet teması ile “Yıpratma ve Bitkin Düşürme” aşamasının örtüşmesi dikkat çekicidir. Ebu Bekir Naci yoğun bir şiddet ve vahşet kullanımının cihada katılım için kritik olduğundan bahsetmiştir. Şiddeti yeni işe alımlar yapmak için araçsallaştırmak, elbette ilk defa IŞİD tarafından kullanılan bir yöntem değildi. Lakin diğer İslami Terör örgütlerinden farklı olarak IŞİD, ruhsal ve dinî bir cihad projeksiyonuna ek olarak parlak silahlar ve hızlı arabalarla dolu bir macera anlatısı da sunmuştur.[28] Cihad anlatısına tek kattığı şey de bu olmamıştır. Terör doğası gereği omnicide bir eylemdir[29]. Oysa IŞİD’in Dabiq dergisindeki anlatısıyla her şeye karşı değil de belirli bir şeye karşı mücadele ettikleri söylemini inşa ederek şiddet içeren cihad anlatısını yeniden tanımlamıştır.
Ne Ebu Bekir Naci ne de IŞİD şiddetin işlevselleştirilmesi konusunda bir patente sahiptir. IŞİD, şiddetin düşmana korku ve dehşet hissettirmek için enstrümanlaştırılması konusunda biricik olmamakla beraber bu süreci kendisine çok iyi adapte edip vahşetin yönetimi konusunda ustalaşmıştır.[30] Bu yazıda örgütün, vahşetin yönetiminin yanı sıra, bu vahşetin teşhir edilmesi ve propaganda olarak kullanılması konusunda da uzmanlaştığını gözler önüne serdik. Naci’nin de üstünde durduğu medya kullanımını internet ortamında geliştirerek hem kendi eylemlerinin etkisini artırmış, hem vahşetin dozajını yükseltmiş hem de yeni insanlar kazanmakta kullanmışlardır.
[1] EUROPOL, « European Union Terrorism Situation And Trend Report 2022», 2022. URL: https:www.europol.europa.eu/cms/sites/default/files/documents/Tesat_Report_2022_0.pdf.
[2] URL : https: //www.britannica.com/topic/terrorism. Erişim Tarihi: 29 Ağustos 2023
[3] Albert Koschorke, « Hitler’in Kavgam’ı Üzerine Bir Analiz : Nasyonel Sosyalizmin Poetikası », Çev.Ayşe Kurultay, İstanbul, İletişim Yayınları, 2022,20-21.
[4]Faisal Irshaid, « How Isis is spreading its message online » BBC, 19 Haziran 2014. URL : https: //www.bbc.com/news/world-middle-east-27912569.
[5] Wilayat Dimashq, « Voici venu le temps de la vengenace », Kasım 2015 URL : https: //jihadology.net/2015/11/22/new-video-message-from-the-islamic-state-here-the-revenge-has-come-to-you- wilayat-dimashq/.
[6] Abdal Bari Atwan, « Islamic State: The Digital Caliphate », Oakland, University of California Press, 2015, 19.
[7] Antonia Ward, « ISIS’s Use of Social Media Still Poses a Threat to Stability in the Middle East and Africa », RAND Corporation, 11 Aralık 2018. URL : https: //www.rand.org/blog/2018/12/isiss-use-of-social- media-still-poses-a-threat-to-stability.html
[8] Atwan,a.g.e., 22
[9] a.g.e.,18-42
[10] Hassan Hassan ve Micheal Weiss, « ISIS : Inside the Army of Terror », New York : Regan Arts, 169
[11] Arapça “Dar” kelimesi “bir kavmin konakladığı veya yerleştiği yer” anlamına gelmektedir. Dar’ül Online kelimesini internet mecrasını tanımlamak için kullanılmıştır. İslam Fıkhında da Dar al-Harb ve Dar al-İslam’ın yerine önceki yazılarımızda değinmiştir.
[12] Arapça “Dar” kelimesi “bir kavmin konakladığı veya yerleştiği yer” anlamına gelmektedir. Dar’ül Online kelimesini internet mecrasını tanımlamak için kullanılmıştır. İslam Fıkhında da Dar al-Harb ve Dar al-İslam’ın yerine önceki yazılarımızda değinmiştir.
[13] RebaccaCamber,« Jihadi bride,17,married anISIS fighter over SKYPE and plotted to launch UK attack with firearms and pineapple hand grenades shipped from Syria », Daily Mail, 26 Temmuz 2017. URL : https: //www.dailymail.co.uk/news/article-4731152/Girl-17-arrested-plans-launch-attack-UK.html.
[14]Georgia Wells, « Islamic State Turns to Teen-Friendly TikTok, Adorning Posts With Pink Hearts », The Wall Street Journal, 21 Ekim 2019. URL : https: //www.wsj.com/articles/islamic-state-turns-to-teen-friendly- tiktok-adorning-posts-with-pink-hearts-11571680389.
[15]Lizzie Dearden, « Mother who spread Isis propaganda on Facebook spared jail for terror offences due to children’s ‘suffering », The Independent, 7 Kasım 2017.URL : https: //www.independent.co.uk/news/uk/crime/woman-isis-propaganda-facebook-jail-terror-offences-children- farhana-begum-ahmed-old-bailey-a8042196.html.
[16] Carmen Fishwick, « How a Polish student’s website became an Isis propaganda tool », The Guardian, 16 Ağustos 2014. URL : https: //www.theguardian.com/world/2014/aug/15/-sp-polish-man-website-isis-propaganda- tool.
[17] Shiv Malik, Sandra Laville, Elena Cresci et Aisha Gani, « Isis in duel with Twitter and YouTube to spread extremist propaganda », The Guardian, 24 Eylül 2014. URL : https: //www.theguardian.com/world/2014/sep/24/isis-twitter-youtube-message-social-media-jihadi.
[18] Hassan ve Weiss, a.g.e.,169
[19]URL : https: //www.ndtv.com/india-news/isis-chief-recruiter-in-indian-subcontinent-named-global- terrorist-by-us-1712893.
[20] Doğu Eroğlu, « Türkiye’de Radiaklleşme, Örgütlenme, Lojistik: IŞİD Ağları », İstanbul, İletişim Yayınları, 2018, 285.
[21] a.g.e.,289-290.
[22] Nicolas Johnston, « Selling terror: a multidimensional analysis of the Islamic State’s recruitment propaganda », Australian Journal of International Affairs, Vol.76.No.2, 2022, pp.194-218.
[23] a.g.e.
[24] IŞİD tarafın 2012 yılında kaçırılan Büyük Britanyalı gazeteci,URL:https://www.bbc.com/news/uk-63711446
[25] Yenal Göksun ve Emin Salihi, « DEAŞ’ın Medya Stratejisi », SETA, 2018, 45-47.
[26] Johnston,a.g.e.
[27] a.g.e.
[28] a.g.e.
[29] Fethi Benslama, « Ölüm Siyaseti Cihatçı Üst-Müslümanlar »,Çev.Orçun Türkay,İstanbul,İletişim Yayınları,2019, 17.
[30] Atwan,a.g.e.,p.227
