Erkan Şahin, The Africa Report’ta yayımlanan “Russia – Africa: Behind the scenes of Moscow’s soft power” başlıklı metni Türkçeleştirdi.
Moskova, Afrika’daki ajandasını ön plana çıkarmak amacıyla görsel ve işitsel içerik üretmek, yerel medyayı finanse etmek, ‘anti-emperyalist’ etkiye sahip kişi ve kuruluşlara sponsor olmak ve internet propaganda kampanyaları yürütmek de dahil olmak üzere kıtadaki amaçlarını desteklemek amacıyla çeşitli araçlar konuşlandırıyor.
14 Mayıs’ta Bangui’nin Barthélémy-Boganda Stadyumuna birkaç bin kişi; Fauve[1]’nin maçını izlemeye değil, ‘Turist’ ismindeki özel bir filmin ön izlemesine geldiler. Orta Afrika Cumhuriyeti’nde çekilen Rusya – OAC yapımı uzun metrajlı film, Aralık 2020’de tekrar seçilen Faustin-Archange Touadéra rejimini destekleyen ve OAC’ın eski cumhurbaşkanının ittifak yaptığı isyancıların silahlı eylemlerini bastıran Rus askeri eğitmenlerin mücadelesini anlatıyor. Moskova’da bir nevi Hollywood gişe rekoru kıran film, birkaç Rus’un, düzinelerce kalaşnikoflu isyancı ile mücadelesini aktarıyor. Her tarafta kalaşnikoflar patlıyor ve yaralı bir kahraman, görevini yerine getirdiğini hissederek savaştan ayrılıyor. Turist filmi, Rus paralı askerlerini onları hedef alan suçlamalara değinmeden Ubangi[2] kıyılarındaki faaliyetlerinin propagandasını yapmaktadır. (Filmin Fragmanı: https://vk.com/video-204136045_456239019)
Rus basınına göre ‘Turist’ filmi, Vladimir Putin’e yakınlığı ile bilinen Wagner PMC’nin başkanı (Putin’in Şefi) oligark Yevgeny Prigozhin tarafından finanse ediliyor. Bangui ve Moskova’nın 2017’nin sonunda savunma anlaşmaları imzalamalarından bu yana Rusya, OAC’ta ajandasında olan konuları tanıtıyor. Wagner grubuyla bağlantılı bir madencilik şirketi olan Lobaye, operasyonların hamisi olarak hareket etmekte.
Prigozhin’e sadık olan Yevgeny Khodotov başkanlığındaki şirket, bir radyo istasyonu olan Lengo Songo’yu (Radyo, OAC’ın hakim medya aracıdır) ve haftalık ücretsiz gazete çıkaran La Feuille Volante du Président gazetesini finanse ediyor. Ayrıca Khodotov, Bangui’de düzenlenen Miss OAC güzellik yarışmasına da sponsor oldu. Çocuklar da unutulmadı; Rus şirketi, eğitime destek için okul kitapları basıp sırtlanlar tarafından saldırıya uğrayan hayvanları kurtarmak için gelen bir Rus ayısının hikayesini anlatan YouTube çizgi filmini maddi olarak destekledi. Moskova’nın kıtada yer edinmek için Rus yumuşak gücü ve Wagner’ın sert adam duruşunun bir kombinasyonunu kullandığı açıktır. Prigozhin’in başında olduğu bu stratejinin temelinde propagandanın sosyal medyada yayılması amaçlanmakta.
Prigozhin, 2010’ların başında St. Petersburg’da sahte haberler ve komplo teorileri üreten bir dezenformasyon fabrikası olan, İnternet Araştırma Ajansı IRA’yi kurdu. Bu ajans (resmi olarak) Kremlin ile bağlantılı değildir. Görevi, Rusya ve müttefiklerinin dünyadaki çıkarlarını savunmak için Rus yanlısı internet propaganda kampanyaları yürütmektir. 2014’te Ukrayna’daki savaş sırasında, IRA kasıtlı olarak Putin’in saldırgan politikasını destekleyen ve kapasitesini genişletmeye teşvik eden faaliyetler yürüttü. İki yıl sonra IRA, Donald Trump’ın Beyaz Saray’a seçilmesine katkıda bulundu ve ABD basınında manşetlere girdi. Bu manipulatif eylemler, Prigozhin’in ABD adalet sistemi tarafından suçlanmasına sebep oldu. IRA trolleri aynı zamanda, Suriye’de Beşar Esad’a desteğin artmasından ve Birleşik Krallık’taki Brexit yalanlarının yayılmasından da sorumluydu. Kısaca IRA, patronlarının istediği mesajları yayıyorlardı.
Rus Manipülasyon Ağları
Son yıllarda, Prigozhin ve diğer oligarşiler kıtaya giderek daha fazla ilgi duymaya başladı. Jeopolitik alanında Öğretim Görevlisi ve Rus Siber Uzay Uzmanı olan Kevin Limonier, Rus oligarkların motivasyonlarının öncelikle finansal olduğunu, Afrika’yı para kazanmak ve yeni ufuklar keşfedecekleri bir yer olarak gördüğünü ve bu etki kapasitesi olan aktörlerin, Rusya’nın dünyanın bu kısmına geri dönmesine eşlik ederken, önceliklerinin kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmek olduğunu söyledi.
”Ruslar kendilerini Fransa’nın Alternatifi olarak Afrikalılara de-kolonyal bir anlatı satıyorlar. Çinliler bunu asla yapmazlar, en azından doğrudan değil. Ruslar bunu ‘size ikinci bir sömürgeden arındırma getiriyoruz’ diyerek yapıyor.”
Rus oligarkların Afrika’ya yerleşmesi onların aynı zamanda iş adamları arasındaki rekabetin şiddetli olduğu Moskova’daki emellerinin de gerçekleşmesini sağlıyor. Bütün bunlar, resmi olarak faaliyetleriyle hiçbir ilgisi olmayan yetkililerin yardımsever, hatta suç ortağı gözü altında yapılıyor. Limonier,Rus devletinin Afrika’daki siyasi amaçlarını yerine getirecek araçları yok. Bu nedenle, geleneksel olmayan yöntemler kullanan ve bir sorun ortaya çıktığında alakasını reddeden bu ağlara dayandığını söyledi. Ekim 2019’da Rusya’nın Karadeniz kıyısındaki şehirlerinden biri Soçi’de gerçekleşen Rusya – Afrika Zirvesi, Rusya’nın Afrika’daki gücünü göstermek için kullanıldı. Zirve sona erdiğinde Facebook Sosyal Medya Şirketi Facebook, Prigozhin’in IRA’sını işaret ederek, Orta Afrika Cumhuriyeti, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Fildişi Sahili Cumhuriyeti, Kamerun, Madagaskar, Libya, Mozambik ve Sudan’da seçim manipülasyonları düzenleyen Rus merkezli ajansların hesaplarını kapatacağını açıkladı. Hackerlar, yerelde işe alınan kullanıcıların yardımıyla – tanımlanmamaya özen göstererek – Rus yanlısı yayınlarını koordineli bir şekilde yaydılar. Toplamda yapılan kampanyalar, 750.000’den fazla kullanıcısıyla düzinelerce hesap, sayfa ve grup tarafından görüldü. Facebook’un Güvenlik Departmanı, ekseriyetle Afrika’daki Rus siyasetinin yerel bir sivil toplum kuruluşu tarafından Madagaskar ve Mozambik’teki seçimlere manipülasyon, Fransız ve ABD siyasetlerinin eleştirisi gibi konuların da dahil olduğu küresel ve yerel siyasi bilgiler yayınladıklarına dair bir açıklamada bulunmuştu. Bu durum 2020 Aralık’ta tekrar meydana geldi. Palo Alto Siber Güvenlik şirketi, başta Orta Afrika Cumhuriyeti olmak üzere Fransa ve Rusya’ya ait manipülasyon hesaplarını kapattığını açıkladı. Bu kez propagandası yapılacak konular, Covid-19 Pandemisi, OAC’ta yaklaşan seçimler ve Fransa’nın Afrika Politikası oldu.
Rus yanlısı hackerlarin ana hedeflerinden biri kıtadaki Fransız karşıtı duyguları körüklemektir. Öyle ki Fransa’nın Afrika’daki on yıllardır süregelen sömürgeci politikalarına eleştirileri dikkate aldığımızda bunu yapmak hiç de zor değil. Paris’ten üst düzey bir kaynak ”Ruslar kendilerini Fransa’nın Alternatifi olarak Afrikalılara dekolonyal bir anlatı satıyorlar. Çinliler bunu asla yapmazlar, en azından doğrudan değil. Ruslar bunu ‘size ikinci bir sömürgeden arındırma getiriyoruz’ diyerek yapıyor” açıklamasında bulunuyor. Afrika’daki Ruslar tarafından öne sürülen Fransız karşıtı söylemler, fırsatçılıktır ve her şeyden önce kendilerini çekici göstermelerinin bir yoludur. Fransız karşıtı söylemler, OAC’ta işe yaradı ama diğer ülkelerde arzu edilen sonuç gerçekleşmeyebilir.
Batılı Değerlere Saldırı
Prigozhin ve onun teğmenleri, Fransız karşıtı söylemleri beslemek için bazı anti-emperyalist aktivistlere güveniyorlar. Bir Fransız diplomat, Rusların Afrikalı ülkelerdeki etki kapasitesine sahip kişilere ödeme yaptığını söylüyor. Benin kökenli bir Fransız olan Urgences Panafricanistes adlı bir sivil toplum kuruluşunun lideri olanaktivist Kemi Seba, Ruslarla işbirliği yapan çoğu kişiden sadece birisi. Sorularımızı yanıtlamayı reddeden Seba, Ekim 2020’de Vox Africa kanalındaki bir programda Rusların çıkarları için destekledikleri kişilerle arasındaki ilişki hakkında konuştu. Ayrıca, Prigozhin’i birkaç kez gördüğünü de söyledi.
Kemi Seba, Prigozhin ile nasıl tanıştığını anlatıyor
Onunla Rusya, Sudan ve Libya’da buluştum. Afrika Finans Topluluğu Frankı karşısında yürüttüğümüz olağanüstü kampanyadan bir yıl sonra tekrar görüştük ve bana dedi ki: Afrikalı gençlere çok az insanın yapabileceği şekilde ulaşma yeteneğine sahipsin, seni desteklemek istiyorum. Düşmanlarımıza karşı olanlar bizim dostumuzdur. Seba ile Prigozhin arasındaki anlaşma Prigozhin’in ne yapacağını söylememesi şartıyla kabul edildi. Arkadaşlıkları sadece 10 ay sürdü. Seba, Prigozhin’in St. Petesburg’taki bir toplantısı sırasında Afrika’ya zarar verecek olsa dahi Kemi Seba’dan Batılı sembollere zarar vermesini teklif etmesinden sonra anlaşmayı sona erdirdiğini ifade etti.
Kami Seba dışında, Kamerun kökenli İsviçreli Nathalie Yamb da hali hazırda Ruslarla bağlantılı olan birisi. Ekim 2019’daki Soçi Zirvesi’ne katıldığından beri kendisine ‘Soçi Hanımefendisi’ olarak itham ediliyor. Ayrıca Yamb, Fransa’nın ve onun müttefiklerinin en önde gelen eleştirmenlerinden biri. Aralık 2019’da Fildişi Sahili Cumhuriyeti’nden sınırdışı edilmesine de bu tutumu neden oldu.
Özgür Rusya Vakfı tarafından yayınlanan bir rapora göre Nathalie Yamb, Prigozhin’in kıtadaki çıkarlarını korumak ve tanıtmak için kurduğu bir tür etkili organ olan AFRIC (Serbest Araştırma ve Uluslararası İşbirliği Derneği) etkileşim ağının bir üyesi. Rapora göre, Yamb, Prigozhin ile bağlantılı ve gazeteci Alexander Malkevich’in başkanlığındaki benzer bir yapı olan Ulusal Değerlerin Korunması Vakfı ile birlikte düzenlenen ağın Berlin’de bir sarayda düzenlenen konferanslarındadan birine katıldı. Kendisi Ruslarla olan bağlantıları hakkındaki sorularımıza cevap vermedi.
Ayrıca Ruslar, güvensizlikten mustarip olan ve dokuz ay içerisinde iki darbe gören Mali’deki Batı karşıtı aktivistlere de güveniyor. Fransa, bu ülkenin tehlikeli durumundan büyük ölçüde sorumludur. Birçok kişinin yüzünü kaybetmeden nasıl temize çıkacaklarını görmek için mücadele ettiği bir Sahel Bölgesi bataklığına saplanan Fransız yetkililer, Barkhane operasyonunun sona erdiğini ve bölgedeki askeri varlıklarını azaltığını açıkladı. Moskova şuan o boşluğu doldurmaya çalışıyor. Fransız istihbaratına göre, Rus elçileri, Yerewolo hareketinin lideri ve geçiş hükümetinin yasama organı olan Ulusal Geçiş Konseyi (Conseil National de Transition – CNT) üyesi Adama Ben Diarra ile yakınlaştı. Mayıs ayı sonunda Ben Diarra, Fransa’nın Mali’den ayrılmasını talep etmek ve Rusya’nın Mali’deki çıkmazı çözmeyi talep etmek için Rus Büyükelçiliği önünde de dahil olmak üzere Bamako’nun çeşitli yerlerinde gösteriler düzenledi.
Ben Diarra, ”Diplomat, işadamı, asker, gazeteci ile değil bir Rusla bile iletişim kurmadım. Tüm eylemlerimiz üyelik ücretleri ile finanse edilmektedir. Diaspora tarafından gönderilen para dışında dış finansman yoktur, Yerewolo tarafından düzenlenen her şey Yerewolo tarafından finanse edilir. ” söyleminde bulundu.
Daima Opaklık
Ruslar da diğer dünya güçleri gibi kalpleri ve zihinleri kazanmak için geleneksel medyaya güveniyor. Russia Today ve Sputnik’in Paris merkezli Fransızca editör ofisleri, Fransızca konuşulan Afrika’daki haberleri yayınlamaktan sorumludur. İkisinin de sahada ofisi olmayıp, sadece bir avuç muhabiri vardır. Çeşitli iç kaynaklara göre, şimdilik Afrika kapsamını geliştirmek için daha fazla editoryal kaynak koyma gereksinimleri yoktur. Aynı zamanda Moskova, Kamerun merkezli ve Rusya yanlısı en önemlisi Afrique Media TV olmak üzere birkaç Afrika kanalına güveniyor. Ruslarla iş yapmadan önce, organizatörü Justin B. Tagouh, kanalını Teodoro Obiang Nguema Mbasogo (Ekvator Ginesi Devlet Başkanı) ve Idriss Déby Itno’nun (Eski Çad Devlet Başkanı) desteğiyle geliştirmişti.
Tagouh, Paris ile birlikte çıkış yaptı, oğlu ve varsayılan halefi Teodorín Nguema Obiang Mangue, kötü kazanılmış kazançlar ilişkisi bağlamında yargılanıyordu. Itno, kendi adına kanalıyla, Frankofobinin közlerini körüklemenin ve Paris’e terörle mücadelede vazgeçilmez bir kaynak olduğunu göstermenin bir aracı olarak gördü.Şirket varsayımsal reklam gelirlerine değil, devlet başkanlarıyla müzakere edilen sözleşmelere güveniyor. Bunun dışında, 2014’ten bu yana petrol krizi bu iki gelir kaynağının kamu maliyesini kuruttu. Tagouh fon arayışında, aracı ve arkadaşı olan Luc Michel aracılığıyla Ruslarla iletişime geçti. Avrupa’daki aşırı sağcı ağlarla bağlantılı olan ve anti-sömürgeci sütunları için Afrique Media TV izleyicileri tarafından bilinen bu Belçikalı danışman aynı zamanda Moskova’da da popülerdir.
Onun desteği sayesinde, Tagouh iki kez Soçi’ye gitti ve Putin’le tanıştığını iddia etti, ancak maiyetindeki hiç kimse bunu doğrulayamadı. Öte yandan, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ile görüştüğüne dair fotoğraf kanıtı var. Afrique Medya’dan bir gazeteci “Ruslar onlara birlikte çalışmamızı istedi ama Fransa’yı karalamamızı asla söylemediler,” dedi. Finansal düzenlemeler veya kanala sunulan tutarlar hakkında ayrıntılı bilgi bulunmamaktadır.
Aynı opaklık, Rusya tarafından finanse edilen ve Tagouh tarafından 2020’de duyurulan Pan-Afrika radyo projesini de çevrelemektedir. Hali hazırda 12 ülke Pan-Afrika projesine izin verdi. Bu dosyayı hızlı bir şekilde tamamlamayı umuyoruz, böylece üretime geçebiliriz” diyor tartışmalara yakın bir kaynak. Moskova, Afrique Media TV’nin duruşunun, Anlatıların her zaman Batı için elverişli olduğu Frankofon alanına bir tür denge sağladığını düşünüyor. Tagouh ayrıca 2013 yılında Malabo’da, bu kuruma 1 milyon dolar fon sağlayan Obiang Nguema’nın himayesinde pozitif bir Afrika imajı oluşturmaya çalışan Conseil Africain des Médias’ın oluşturulmasına yardımcı oldu. Açıkçası, Tagouh’un liderliğinde, Rus ortaklarına da yaklaşacak.
[1] ‘’Les Fauve’’ Orta Afrika Cumhuriyeti milli takımının lakabı.
[2] Orta Afrika Cumhuriyeti’nin en büyük nehirlerinden biridir. Mbomou ve Uele nehirlerinin birleşimiyle başlar.
